با سلام خدمت همه دوستان و تشکر از نهای عزیز.
منبعم کتاب زیبای «برداشت های قرآنی» اثر نویسنده فقید «عمرو خالد» است.
سوره آل عمران ( بخش دوم) :
تقویت عقیده مسلمانان پیش از بحث و بررسی :
سوره پیش از بحث و گفت و گو ، با تقویت عقیده مسلمانان آغاز می گردد:
شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمًَا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۱۸﴾
إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوْتُواْ الْكِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَمَن يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهِ سَرِيعُ الْحِسَابِ ﴿۱۹﴾
أَفَغَيْرَ دِينِ اللّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ ﴿۸۳﴾
وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلاَمِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ ﴿۸۵﴾
فَإنْ حَآجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ ﴿۲۰﴾
ایجاد نقطه مشترک :
باید پیش از شروع هرگونه گفت و گویی، زمینه مشترکی را ایجاد نمود و این همان چیزی است که الله تعالی در این فرمایش بیان نموده است :
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى كَلَمَةٍ سَوَاء بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ
فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ ﴿۶۴﴾
سوره ایمان به تمام پیامبران را به عنوان یکی دیگر از نقاط مشترک میانشان ذکر می کند :
قُلْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ عَلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَى وَعِيسَى وَالنَّبِيُّونَ مِن رَّبِّهِمْ
لاَ نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ ﴿۸۴﴾
برهان و حجت ابزار قرآن برای اثبات است :
إِنَّ مَثَلَ عِيسَى عِندَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثِمَّ قَالَ لَهُ كُن فَيَكُونُ ﴿۵۹﴾
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تُحَآجُّونَ فِي إِبْرَاهِيمَ وَمَا أُنزِلَتِ التَّورَاةُ وَالإنجِيلُ إِلاَّ مِن بَعْدِهِ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ ﴿۶۵﴾
هَاأَنتُمْ هَؤُلاء حَاجَجْتُمْ فِيمَا لَكُم بِهِ عِلمٌ فَلِمَ تُحَآجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَاللّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ ﴿۶۶﴾
مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيًّا وَلاَ نَصْرَانِيًّا وَلَكِن كَانَ حَنِيفًا مُّسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۶۷﴾
مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُؤْتِيَهُ اللّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُواْ عِبَادًا لِّي مِن دُونِ اللّهِ وَلَكِن كُونُواْ رَبَّانِيِّينَ
بِمَا كُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ وَبِمَا كُنتُمْ تَدْرُسُونَ ﴿۷۹﴾
وَلاَ يَأْمُرَكُمْ أَن تَتَّخِذُواْ الْمَلاَئِكَةَ وَالنِّبِيِّيْنَ أَرْبَابًا أَيَأْمُرُكُم بِالْكُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ ﴿۸۰﴾
برحذر داشتن اهل کتاب از انکار وتکذیب :
فَكَيْفَ إِذَا جَمَعْنَاهُمْ لِيَوْمٍ لاَّ رَيْبَ فِيهِ وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ ﴿۲۵﴾
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ ﴿۷۰﴾
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۷۱﴾
فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ
ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ ﴿۶۱﴾
این آیه به آیه ی «مباهله» معروف است ، یعنی دو گروه بحث کننده گرد هم آمده و به در گاه خدا دعا می کنند که گروه صاحب حق را پیروز
و گروه دروغگو را لعنت کند و بدون شک نصارای نجران این مبارزه طلبی تند و شدید را نپذیرفتند.
اعتدال و توازن در بحث :
از آنجا که اسلام دینی بسیار فرهیخته است ، این گفت و گو فقط با بیان نیکی های برخی از اهل کتاب خاتمه یافته و مسمانان را به اعتدال
در دیدگاهشان نسبت به آنان ، تشویق می نماید : آیات ( 75 و 113 )
بنابراین قرآن به ما می آموزد که مسلمان نبودن آنان بدین معنا نیست که تمام رفتارهایشان اشتباه و تمام معاملاتشان فریب و نیرنگ است.
ای مسلمانان ! اعتدال و توازن در برخورد با غیر مسلمانا را از سوره آل عمران بیاموزید.
قرآن پیامبران اهل کتاب را نیز می ستاید :
إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ ﴿۳۳﴾
بانو مریم را با برگزیدنش بر تمام زنان دنیا ، مدح می کند:
وَإِذْ قَالَتِ الْمَلاَئِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ ﴿۴۲﴾
این اصل و مبدأ بسیار زیبا درتوازن و اعتدال است. این آیه در مدح همسر رسول الله (ص) یا دخترش نیامده است،
بلکه در ستایش بانو مریم - علیها السلام- آمده است.
نه به تقلید کورکورانه :
در مقابل قرآن ما را از تقلید کورکورانه از اهل کتاب بر حذر می دارد:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوَاْ إِن تُطِيعُواْ فَرِيقًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ يَرُدُّوكُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ كَافِرِينَ ﴿۱۰۰﴾
وَكَيْفَ تَكْفُرُونَ وَأَنتُمْ تُتْلَى عَلَيْكُمْ آيَاتُ اللّهِ وَفِيكُمْ رَسُولُهُ وَمَن يَعْتَصِم بِاللّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿۱۰۱﴾
هَاأَنتُمْ أُوْلاء تُحِبُّونَهُمْ وَلاَ يُحِبُّونَكُمْ وَتُؤْمِنُونَ بِالْكِتَابِ كُلِّهِ وَإِذَا لَقُوكُمْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ عَضُّواْ عَلَيْكُمُ الأَنَامِلَ مِنَ الْغَيْظِ ...﴿۱۱۹﴾
وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ ﴿۱۰۵﴾
ثبات عملی پس از ثبات فکری :
پس از اینکه ساختار بیرونی در برابر اندیشه ها و شبهه ها استحکام یافت، قرآن به تثبیت ساختار درونی منتقل می شود
و این موضوع را با دنبال کردن غزوه احد مورد بررسی قرار می دهد.مسلمانان با سرشکستگی از جنگ خارج شدند، در حالی
که از سرکشی از فرمان پیامبر و فرارشان و نیز ناامید کردن پیامبر خجالت زده بودند و قرآن از خلال موارد زیر به گونه ای شفاف
و فرهیخته به معالجه این موضوع می پردازد:
1- یادآوری فضل خداوند متعال بر آنان و این که نصر و پیروزی از جانب خداست، پس غزوه بدر را به آنان متذکر شد : آیات 122 و123 و 125
2- دستور به توبه و بازگشت به سوی خدا : آیات 133 و 135
3- همدلی : بالا بردن روحیه معنوی اصحاب. آیات بسیار زیادی هست که مسلمانان را در هر زمان و مکانی مورد خطاب قرار می دهد تا
با وجود تمام دردها و همه سختی ها به آنان استقامت و ثبات ببخشد : آیات 139 ، 140 ، 142
4- سرزنشی نرم : پس از بالا بردن معنویات، سرزنش نرم و لطیف شروع می شود : آیات 143 ، 144 ، 153
این صحنه را تصور کن : مسلمانان می دوند و به حرف هیچ کس گوش نمی کنند، حال آنکه رسول الله (ص) در میدان جنگ استوار ایستاده
و آنان را صدا می زند و آخرت را به آنان یادآور می شود، سپس اوضاع و احوال پیشینیان و پایداریشان را به آنان خاطر نشان می سازد : آیه 146
5- بازگشت به همدلی : آیات 154 و 159
حتی پس ز شکست ، آیات پیامبر را به عدم ترک مشورت فرمان می دهد. زیبایی این دینی که سرزنش را با مهربانی و همدلی در سخت ترین و دشوارترین شرایط در هم می آمیزد ، احساس کن.
6- دلایل شکست و عدم ثبات : پس از همه این ها ، باید دلایل شکست را روشن ساخت تا مسلمانان در هر زمان و مکان از اشتباهات پیش آمده
درس بگیرند:
الف) اختلاف و عدم اطاعت :آیه 152
ب) معصیت ها و گناهان : آیه 155
ج) وابستگی به افراد : هنگامی که مردم به افراد بیش از تفکرات ، تعلق خاطر می یابند ، ثبات و انتسابشان به همان فکر و اندیشه ضعیف می شود.
برخی از اصحاب با شنیدن شایعه کشته شدن رسل الله (ص) اسلحه هایشان را بر زمین انداختند، پس این آیات نازل شد تا آنان را توبیخ کند : آیه 144
هشدار از اختلاف در سوره :
ملاحظه کردیم که سوره بر هشدار از اختلاف تأکید داشت، زیرا یکی از بیشترین عواملی است که باعث عدم ثبات و متزلزل شدن صفوف داخلی
می شود ، چه این اختلاف فکری باشد یا عملی.به همین جهت سوره از موارد زیر برحذر می دارد :
الف) دنبال کردن آیات متشابه قرآن به قصد فتنه و تأویل : آیه 7
ب) تفرقه و اختلاف در فروع : آیات 103 و 105
ج) ربا : زیرا یکی از دلایل اختلاف میان مسلمانان است : آیه 103
د) خود رأیی : آیه 159
چرا این سوره آل عمران نامیده شد:
مطالبی که گفته شد ، چه ارتباطی با ثبات و استقامت آل عمران دارد؟ خداوند متعال دو نماد از نمادهای ثبات و پایداری را انتخاب کرده است.
همسر آل عمران و مریم دختر عمران و به تعریف داستان هر دویشان در دو ربع کامل از سوره پرداخته است. بانو مریم بر طاعت ، عبادت الله
و نیز عفت و پاکدامنی پایدار ماند تا اینکه شایسته توصیف به این صفت در قرآن شد : ( انبیا/91)
بنابراین یکی از خطرناک ترین اموری که باعث نابودی افراد و جوامع می گردد، شکست در ثبات بر طاعت و عفت می باشد. بانو مریم سمبل
ثبات بر این دو بود. اما همسر عمران ، تنها هم و غمش این بود که جنینی که در شکم داشت، وقف نصرت دین الله کند : آیات 35 ، 36 و 37
جالب اینجاست که خداوند متعال این دو نماد را در سوره ای که به بررسی اهل کتاب پرداخته ، ذکر کرده است و این ، روش منحصر به فرد قرآن
در نزدیک کردن مردم به یکدیگر است. با وجود اینکه او اعتقاد اهل کتاب را انکار می کند ولی به ستایش شخصیت های بزرگی که به او اعتقاد
دارند مانند زن عمران و بانو مریم می پردازد.
ارزش زن در سوره :
نکته جالب دیگر در سوره ای که درباره ثبات و پایداری سخن می گوید آن است که خداوند متعال دو زن را به عنوان الگویی از ثبات مثال زده است.
با وجود اینکه نام سوره آل عمران است ، اما از خود عمران سخنی به میان نیامده است، بلکه بر همسرش و نیت خالصانه اش در نصرت دین خدا
متمرکز شده است که بعدها دلیل ولادت بانو مریم و پس از او سیدنا عیسی بوده است. توجه داشته باش که سیدنا زکریا با وجود ارزش و منزلتش
میان پیامبران بنی اسراویل ، از بانو مریم یاد گرفته است : آیه 37 و 38
بنابراین نماد ثبات و پایداری در این سوره زنان هستند و سوره بعد از آل عمران نیز سوره «نساء» است و این واضح ترین دلیل بر گرامی داشت و
بالا بردن مقام زن در اسلام است.
پس ای جوانان! از لحاظ فکری و عملی بر حق استوار باشید . ای دختران جوان ! فکرا و عملا بر حق استوار باشید و از دو بانویی که نامشان
در این سوره ذکر شده است ، بیاموزید .
خوشبخت کسی است که شکوه رفتارش آفریننده لبخند زندگی در چهره دیگران است .