خداوند متعال میفرماید: ﴿فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُواْ لِی وَلاَ تَكْفُرُونِ﴾[1].
(مرا یاد كنید تا من نیز شما را یاد كنم، و از من سپاسگذارى كنید و ناسپاسى مرا نكنید).
﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِیراً﴾[2].
(اى مؤمنان! خداى را بسیار یاد كنید).
﴿وَالذَّاكِرِینَ اللَّهَ كَثِیراً وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِیماً﴾[3].
(مردان و زنانى كه خدا را بسیار یاد میكنند، خداوند براى آنها آمرزش و پاداش بزرگى فراهم ساخته است).
﴿وَاذْكُر رَّبَّكَ فِی نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَكُن مِّنَ الْغَافِلِینَ﴾[4].
پروردگارت را در دل خود، با فروتنى، هراس، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد كن و از زمره ى غافلان مباش).
رسول الله –صلى الله علیه وسلم- میفرماید: ((مَثَلُ الَّذی یَذْكُرُ رَبَّهُ وَالَّذی لاَ یَذْكُرُ رَبَّهُ مَثَلُ الحَیِّ وَالَمیِّتِ))[5].
(مثال كسى كه پروردگارش را یاد میكند و كسى كه پروردگارش را یاد نمیكند، مانند زنده و مرده است).
و آنحضرت –صلى الله علیه وسلم- فرمودند: ((أَلاَ أُنَبِّئُكُمْ بِخَیْرِ أَعْمَالِكُمْ، وَأَزْكَاهَا عِنْدَ مَلِیكِكُمْ، وَأَرْفَعِهَا فِی دَرَجَاتِكُمْ، وَخَیْرٍ لَكُمْ مِنْ إِنْفَاقِ الذَّهَبِ وَالْوَرِقِ، وَخَیْرٍ لَكُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّكُمْ فَتَضْرِبُوا أَعْنَاقَهُمْ وَیَضْرِبُوا أَعْنَاقَكُمْ؟ قَالُوا بَلَى. قَالَ: ذِكْرُ اللهِ تَعَالَى))[6].
(آیا شما را از بهترین اعمال با خبر نگردانم كه نزد پروردگارتان پاكیزهتر است و بیش از هر چیز باعث بالا رفتن درجات شماست و براى شما از بخشش طلا و جواهرات نیز بهتر است، حتى از این هم بهتر است كه با دشمنان روبرو شوید و گردن آنها را بزنید و آنها گردن شما را بزنند؟) اصحاب گفتند: بلى پیامبر –صلى الله علیه وسلم-، فرمود: یاد الله تعالى).
و آنحضرت –صلى الله علیه وسلم- فرمودند: ((یَقُولُ اللهُ تَعَالَى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی بِی، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِی، فَإِنْ ذَكَرَنِی فِی نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِی نَفْسِی، وَإِنْ ذَكَرَنِی فِی مَلأٍ ذَكَرْتُهُ فِی مَلأٍ خَیْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَىَّ شِبْرَاً تَقَرَّبْتُ إِلَیْهِ ذِرَاعَاً، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَیَّ ذِرَاعَاً تَقَرَّبْتُ إِلَیْهِ بَاعَاً، وَإِنْ أَتَانِی یَمْشِی أَتَیْتُهُ هَرْوَلَةً))[7].
(خداوند [در حدیث قدسى] میفرماید: من نزد گمان بندهام هستم و هنگامیكه او مرا یاد نماید من همراه او هستم، اگر مرا در خلت یاد كند من او را در خلوت یاد میكنم، و اگر مرا در مجلسى یاد كند، من او را در مجلسى بهتر از آن یاد میكنم، و اگر به سوى من به اندازهى وجبى تقرّب جوید، من به سوى او به اندازهى ذراعى [بازویى] تقرّب مى جویم، و اگر به اندازهى ذراعى به سوى من تقرّب جوید من به او به اندازهى باعى [دو بازوى انسان] نزدیك میشوم. و اگر پیاده به سوى من بیاید، من با شتابان به سوى او مىآیم).
از عبدالله بن بُسْرٍ –رضی الله عنه- روایت شده كه مردى گفت: یا رسول الله! امور اسلام زیاد هستند، به من چیزى یاد دهید كه به آن تمسك جوید، پیامبر –صلى الله علیه وسلم- فرمودند: ((لاَ یَزَالُ لِسَانُكَ رَطْباً مِنْ ذِكْرِ اللهِ))[8]. (پیوسته زبانت با یاد خدا تَر باشد).
و نیز آنحضرت –صلى الله علیه وسلم- فرمودند: ((مَنْ قَرَأَ حَرْفَاً مِنْ كِتَابِ اللهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ، وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، لاَ أَقُولُ: ﴿الم﴾ حَرْفٌ ؛ وَلَكِنْ: أَلِفٌ حَرْفٌ، وَلاَمٌ حَرْفٌ، وَمِیمٌ حَرْفٌ))[9].
(هركس یك حرف از قرآن بخواند، یك نیكى برایش نوشته میشود، و هر نیكى، ده برابر میشود، من نمیگویم: ﴿الم﴾یك حرف است، بلكه: ألف یك حرف، لام یك حرف، و میم یك حرف است).
عقبه بن عامر –رضی الله عنه- میگوید: در صُفَّه بودیم كه رسول الله –صلى الله علیه وسلم- بیرون آمد و فرمود: ((أَیُّكُمْ یُحِبُ أَنْ یَغْدُوَ كُلَّ یَوْمٍ إِلَى بُطْحَانَ أَوْ إِلَى العَقِیْقِ فَیَأْتِیَ مِنْهُ بِنَاقَتَیْنِ كَوْمَاوَیْنِ فِی غَیْرِ إِثْمٍ وَلاَ قَطِیْعَةِ رَحِمٍ؟)).
كدام یك از شما دوست دارد كه هر روز صبح، به بُطْحَان یا عقیق برود و با دو شتر بار برگردد بدون این كه گناهى یا قطع صله ى رحمى انجام داده باشد؟)
گفتیم: یا رسول الله ما دوست داریم، فرمود: ((أَفَلاَ یَغْدُو أَحَدُكُمْ إِلَى المَسْجِدِ فَیَعْلَمَ، أَوْ یَقْرَأَ آیَتَیْنِ مِنْ كِتَابِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ خَیْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَیْنِ، وَثَلاَثٌ خَیْرٌ لَهُ مِنْ ثَلاَثٍ، وَأَرْبَعٌ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَرْبَعٍ، وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنَ الإِبِلِ))[10].
(هركس به مسجد برود و دو آیه از كتاب خداوند عز وجل را یاد بگیرد یا بخواند، براى او از دو شتر بهتر است، وسه آیه از سه شتر، و چهار آیه از چهار شتر، و به تعداد آیات از همان تعداد شتر، برایش بهتر و سودمندتر است).
و رسول الله –صلى الله علیه وسلم- فرمودند: ((مَنْ قَعَدَ مَقْعَداً لَمْ یَذْكُرِ اللهَ فِیهِ كَانَتْ عَلَیْهِ مِنَ اللهِ تِرَةٌ، وَمَنْ اضْطَجَعَ مَضْجَعَاً لَمْ یَذْكُرِ اللهَ فِیهِ، كَانَتْ عَلَیْهِ مِنَ اللهِ تِرَةٌ))[11].
(هركس در جایى بنشیند و آنجا، خدا را یاد نكند، از طرف خدا، بر او زیان وارد خواهد شد، و هركس به پهلو بخوابد و خدا را یاد نكند، براى این غفلت هم از جانب خدا زیان خواهد دید).
و آنحضرت –صلى الله علیه وسلم- فرمودند: ((مَا جَلَسَ قَوْمٌ مَجْلِسَاً لَمْ یَذْكُرُوا اللهَ فِیهِ، وَلَمْ یُصَلُّوا عَلَى نَبِیِّهِمْ إِلاَّ كَانَ عَلَیْهِمْ تِرَةٌ، فَإِنْ شَاءَ عَذَّبَهُمْ وَإِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُمْ))[12].
(هر گروهى در مجلسى بنشینند و در آن ذكر الله را نكنند و بر پیامبرشان درود نفرستند، مگر اینكه بر آنها حسرت و افسوس وارد میشود، و بر خداست كه آنها را ببخشد یا عذاب دهد).
وآنحضرت –صلى الله علیه وسلم- فرمودند: ((مَا مِنْ قَوْمٍ یَقُومُونَ مِنْ مَجْلِسٍ لاَ یَذْكُروُنَ اللهَ فِیهِ إِلاَّ قَامُوا عَنْ مِثْلِ جِیْفَةِ حِمَارٍ وَكَانَ لَهُمْ حَسْرَةً))[13].
هیـچ گروهى از مجلسى كه در آن خدا را یاد نكرده اند بر نمیخیزند، مگر مثل اینكه از [نزد] لاشهى الاغى برخاستهاند، و حسرت آنها را فراگرفته است).
[1] سوره البقره آیه: 152
[2] سوره الأحزاب آیه: 41.
[3] سوره الأحزاب آیه: 35.
[4] سورة الأعراف آیه: 205.
[5] البخاری مع الفتح 11/208 ومسلم به این لفظ: «مَثَلُ البیتِ الَّذی یُذْكَرُ اللهُ فِیهِ وَالبیت الَّذی لاَ یُذْكَرُ اللهُ فیهِ مَثَلُ الحَیِّ وَالمَیِّت» 1/539.
[6] الترمذی 5/459، وابن ماجه 2/1245 ونگا: صحیح ابن ماجه 2/316 وصحیح الترمذی 3/139.
[7] البخاری 8/171، ومسلم 4/2061 و لفظ از امام بخارى است.
[8] الترمذی 5/458، وابن ماجه 2/1246 ونگا: صحیح الترمذی 3/139، وصحیح ابن ماجه 2/317.
[9] الترمذی 5/175 ونگا: صحیح الترمذی 3/9 وصحیح الجامع الصغیر 5/340.
[10] مسلم 1/553.
[11] أبو داود 4/264 وغیره، و نگا: صحیح الجامع 5/342.
[12] الترمذی، و نگا: صحیح الترمذی 3/140.
[13] أبو داود 4/264، وأحمد 2/389 و نگا: صحیح الجامع 5/176