چگونه بايد توبه كرد ؟
علماء مي گويندکه: توبه از هر معصيت واجب است. اما اگر معصيت در بين بنده و خدا باشد و به حقوق آدمي ارتباط نداشته باشد سه شرط دارد.
1- اينکه خود را از معصيت و گناه بازدارد..
2- اينکه از انجام دادن آن پشيمان شود.
3- اينکه تصميم گيرد که دوباره آن را انجام ندهد.
اگر يکي از شروط موجود نشود، توبه اش مورد قبول نمي افتد، اگر معصيت به حقوق انسانها تعلق داشته باشد چهار شرط دارد، علاوه بر اين شروطي که ذکر شد، اينکه از صاحب حق برائت بگيرد. اگر اين حق مال و امثال آن باشد به وي بازگرداند. اگر حد قذف و امثال آن باشد وي را قدرت جبران دهد، و يا از او طلب عفو کند. اگر غيبت باشد بخشش طلبد. لازم است که از همهء گناهان توبه کند.
اگر جنانچه از يکي از گناهان توبه نمود، توبه اش در نزد اهل حق از همان گناه درست است و بقيه بر ذمه اش مي ماند.
دلايل زيادي در کتاب و سنت و اجماع امت مبني بر وجوب توبه وجود دارد، از آن جمله:
قال الله تعالي: { وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ} النور: 31و قال تعالي: {وَأَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ} هود: 3قال تعالي: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحاً} التحريم: 8خداوند مي فرمايد: (و اي مؤمنان همه بدرگاه خدا توبه کنيد باشد که رستگار شود) نور 31
وهم مي فرمايد: (آمرزش طلبيد از پروردگار خود و سپس بسويش باز گرديد) هود 3
و هم ميفرمايد: ( اي مسلمانان رجوع کنيد بسوي خدا بازگشتي پاک و ناب) تحريم 8
- وعَنْ أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قال: سمِعتُ رسول الله صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يَقُول: « واللَّه إِنِّي لأَسْتَغْفرُ الله، وَأَتُوبُ إِليْه، في اليَوْم، أَكثر مِنْ سَبْعِين مرَّةً » رواه البخاري.- از ابو هريرة رضي الله عنه روايت است که گفت:
از رسول خدا صلي الله عليه وسلم شنيدم که فرمود: سوگند به خدا، که هر روز بيش از هفتاد بار از خدا آمرزش طلبيده و به درگاه او توبه مي کنم.
ش: در اين حديث مبارک امت محمدي صلي الله عليه وسلم به توبه و استغفار ترغيب شده اند، زيرا پيامبر خدا صلي الله عليه وسلم با اينکه معصوم و از بهترين خلائق بوده اند با اينحال روزانه هفتاد مرتبه استغفار و توبه مي نمودند. چنانچه اين استغفار در واقع از گناه نبوده بلکه اعتقاد راسخ آنحضرت است که خود را در عبوديت در برابر خداوند متعال قاصر مي داند، و هم اين استغفار از آن است که ايشان لحظاتي را بواسطهء اشتغال به امور خويش از ذکر مداوم شان مي مانده اند.
- وعن الأَغَرِّ بْن يَسار المُزنِيِّ رضي الله عنه قال: قال رسول الله صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « يا أَيُّها النَّاس تُوبُوا إِلى اللَّهِ واسْتغْفرُوهُ فإِني أَتوبُ في اليَوْمِ مائة مَرَّة » رواه مسلم.
- از اغر بن يسار مزني رضي الله عنه روايت است که گفت:
آنحضرت صلي الله عليه وسلم فرمود: اي مردم از خدا آمرزش طلبيده، و به درگاه او توبه کنيد، زيرا من در هر روز صد بار توبه مي کنم.
- وعنْ أبي حَمْزَةَ أَنَس بن مَالِكٍ الأَنْصَارِيِّ خَادِمِ رسول الله صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم، رضي الله عنه قال: قال رسول الله صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: للَّهُ أَفْرحُ بتْوبةِ عَبْدِهِ مِنْ أَحَدِكُمْ سقطَ عَلَى بعِيرِهِ وقد أَضلَّهُ في أَرضٍ فَلاةٍ متفقٌ عليه.
وفي رواية لمُسْلم: « للَّهُ أَشدُّ فرحاً بِتَوْبةِ عَبْدِهِ حِين يتُوبُ إِلْيهِ مِنْ أَحَدِكُمْ كان عَلَى راحِلَتِهِ بِأَرْضٍ فلاةٍ ، فانْفلتتْ مِنْهُ وعلَيْها طعامُهُ وشرَابُهُ فأَيِسَ مِنْهَا، فأَتَى شَجَرةً فاضْطَجَعَ في ظِلِّهَا، وقد أَيِسَ مِنْ رَاحِلتِه، فَبَيْنما هوَ كَذَلِكَ إِذْ هُوَ بِها قَائِمة عِنْدَه، فَأَخذ بِخطامِهَا ثُمَّ قَالَ مِنْ شِدَّةِ الفَرح: اللَّهُمَّ أَنت عبْدِي وأَنا ربُّكَ، أَخْطَأَ مِنْ شِدَّةِ الفرح » .- از ابوحمزه انس بن مالک رضي الله عنه روايت است که گفت:
آنحضرت صلي الله عليه وسلم فرمود: به تحقيق که خداوند شادتر مي شود به توبهء بندهء خود، از يکي از شما که شتر گم شده اش را در بيابان بيابد.
در روايت ديگر آمده: همانا خداوند شادتر مي شود به توبهء بنده اش هنگامي که به درگاه او توبه مي کند، از يکي از شما که در بيابان بر شترش سوار بوده، ناگهان شترش از نزدش فرار کرده، در حاليکه طعام و آبش بر بالاي شتر باشد و چون از رسيدن به شترش مأيوس و نا اميد شده آمده و در سايهء درختي غلطيده است. در اين هنگام ناگهان متوجه مي شود که شترش در کنارش ايستاده است، و او زمامش را بدست مي گيرد و از نهايت شادماني ميگويد: خدايا تو بندهء مني و من خداي تو ام! و از نهايت شادماني "الفاظ را اشتباه تلفظ مي کند"
ش: از اين حديث استفاده مي شود چنين سخني را که انسان در چنين حالات مي گويد عفو است و اين ضرب المثل براي بهتر فهماندن مطلب و هدايت است بر اينکه انسان همواره نفس خويش را محاسبه نمايد.
- وعن أبي مُوسى عَبْدِ اللَّهِ بنِ قَيْسٍ الأَشْعَرِي، رضِي الله عنه، عن النَّبِيَّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « إِن الله تعالى يبْسُطُ يدهُ بِاللَّيْلِ ليتُوب مُسيءُ النَّهَارِ وَيبْسُطُ يَدهُ بالنَّهَارِ ليَتُوبَ مُسِيءُ اللَّيْلِ حتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِن مغْرِبِها » رواه مسلم.- از ابو موسي اشعري رضي الله عنه روايت است که:
آنحضرت صلي الله عليه وسلم فرمود: خداوند يد (دست) خويش را به شب مي گستراند تا توبهء کسي را که در روزگناه نموده قبول نمايد و يد خويش را به روز مي گستراند تا توبهء گنهکار شب را بپذيرد، تا آفتاب از مغرب طلوع کند.
ش: اين حديث بعنوان مثلي آمده که قبول توبه و استمرار لطف و رحمت خدا از آن متجلي مي شود، و آن تنزل است از مقتضاي غني قوي قاهر، به مقتضاي لطيف رؤوف آمرزنده.
- وعَنْ أبي هُريْرةَ رضي الله عنه قال: قال رسول الله صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « مَنْ تاب قَبْلَ أَنْ تطلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مغْرِبِهَا تَابَ الله علَيْه » رواه مسلم.
- از ابي هريرة رضي الله عنه روايت است که:
آنحضرت صلي الله عليه وسلم فرمود: آن کس که پيش از طلوع نمودن آفتاب از مغرب توبه کند خداوند توبه اش را مي پذيرد.
- وعَنْ أبي عَبْدِ الرَّحْمن عَبْدِ اللَّهِ بن عُمرَ بن الخطَّاب رضي الله عنهما عن النَّبيِّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: «إِنَّ الله عزَّ وجَلَّ يقْبَلُ توْبة العبْدِ مَالَم يُغرْغرِ» رواه الترمذي وقال: حديث حسن.- از ابو عبد الرحمن عبد الله بن عمر رضي الله عنهما روايت است که:
پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمود: خداوند عزوجل توبهء بنده را مي پذيرد تا لحظه اي که روح به حلقومش نرسد.
ش: ابن عباس رضي الله عنهما اين سخن را چنين تفسير کرده است که: هنگاميکه آن شخص فرشتهء مرگ را مي بيند، اما عالم ديگري گفته که مقصود تيقن به مرگ است. چون ديدار و مشاهدهء فرشتهء مرگ نبوده و لزومي ندارد خداوند مي فرمايد:
{وَلَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ حَتَّى إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّي تُبْتُ الآنَ }النساءوااسلاماه ===============================================================================
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّـهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَن يُكَفِّرَ عَنكُمْ
سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّـهُ النَّبِيَّ
وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ ۖ نُورُهُمْ يَسْعَىٰ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا
نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ